Weerstandsvermogen en risicobeheersing

Voorheen werd in deze paragraaf een expliciete uitsplitsing gemaakt naar risico’s algemene dienst en risico’s grondbedrijf. Met de vaststelling van de Nota Reserves en Voorzieningen in mei 2023 is de Algemene Reserve Grondbedrijf opgeheven. Het benodigd weerstandsvermogen voor de risico’s van grondexploitaties maakt nu integraal onderdeel uit van het totale weerstandsvermogen van de gemeente. De risico’s van grondexploitaties worden nu meegenomen in de TOP-risico’s.

In februari 2024 bent u geïnformeerd over het resultaat 2023 van het grondbedrijf dat positiever was dan verwacht. In de betreffende brief werd ook verwezen naar de neerwaartse bijstelling van het stikstofrisico bij het Grondbedrijf. Dit komt hieronder ook aan de orde. Meer informatie over het resultaat van het Grondbedrijf is te vinden in de paragraaf grondbeleid in deze jaarrekening.

In mei 2024 is door u het Meerjaren Perspectief Grondexploitaties 2024 vastgesteld. In hoofdstuk 6 daarvan is uitvoerig ingegaan op de hierin te onderkennen risico’s en het benodigd weerstandsvermogen. In deze paragraaf komen we daar in hoofdlijnen op terug. In onderliggende risicobeschrijvingen is een onderscheid gemaakt tussen grondexploitaties bedrijventerreinen (vanaf 2024 programma Economie) en niet-bedrijventerreinen (vanaf 2024 programma Leefomgeving). Dit is in lijn met de BBV. In deze jaarrekening worden beide grondexploitaties nog verantwoord op programma 9.

Voor grondexploitaties met het grootste risicoprofiel is een project-overstijgende en een project-specifieke statistische risicoanalyse gemaakt en voor de overige grondexploitaties (met een beperkt risico) wordt de zogeheten IFLO-methode (Inspectie Financiën Lagere Overheden) toegepast. Door het toepassen van de statistische analyse wordt getracht de risico’s zoveel mogelijk inzichtelijk te krijgen, zodat hierop gestuurd kan worden met het uiteindelijke doel de risico’s te voorkomen. Met het toepassen van de IFLO-methode is dit namelijk niet mogelijk en daarom wordt deze methode alleen toegepast voor de projecten waar slechts een beperkt risico aanwezig is. Naast de statistische analyse en de IFLO-methode is net als vorig jaar ook gekeken naar eventuele specifieke gebeurtenissen. Dit zijn risico’s die wel worden gesignaleerd maar niet in de genoemde methoden zijn ondervangen.

We onderkennen daarmee dus 4 soorten risico’s, waarvoor hieronder kort de bevindingen uit het MPG 2024 zijn samengevat.

Voor de grondexploitatierisico's geldt dat het bruto risicobedrag het bedrag is dat voortkomt uit de risico-analyse. Hierop wordt de post onvoorzien in de grondexploitatie alsmede de eventuele voordelige contante waarde van de grondexploitatie in mindering gebracht, zodat een netto risicobedrag ontstaat.

Projectoverstijgende risico’s
Dit betreffen risico’s waar de gemeente zelf geen of zeer beperkt invloed op heeft. Bijvoorbeeld inflatie, rente, uitgiftevertraging en opbrengstenstijging. Op basis van statistische analyse is een risicobedrag van € 5,1 miljoen bepaald. Dit wordt nagenoeg geheel veroorzaakt door de grondexploitatie Ecofactorij 2, welke in juli 2023 is geopend.

Projectspecifieke risico’s
Dit zijn, soms unieke, risico’s die zich kunnen voordoen binnen de projecten. Te denken valt aan mee- en tegenvallers op de civiele ramingen, stikstofrisico bij gewenste bestemmingswijzigingen, specifieke prijsstelling van kavels die nog verkocht moeten worden, planschade uitkeringen vanwege bestemmingswijzigingen, tegenvallende saneringskosten, natuurcompensatie en dergelijke. Een risico dat we steeds vaker in projecten tegenkomen, is het waterkundig probleem. Steeds vaker zijn extra maatregelen nodig om het water in balans te houden. Op basis van statistische analyse is een risicobedrag van € 8,8 miljoen bepaald.

In juli 2023 heeft de raad besloten om de grondexploitatie Ecofactorij 2 te openen. Het opgenomen risicobedrag voor deze grondexploitatie bedraagt € 5,0 miljoen. Meer dan de helft van het risicobedrag van de projectspecifieke risico’s bestaat daarmee uit de reservering voor de afdekking van de risico’s uit het project Ecofactorij 2.

IFLO-methode
Deze methode wordt toegepast op de overige complexen binnen het grondbedrijf. Het uitgangspunt hierbij is dat 10% van de negatieve boekwaarde en 10% van de resterende kosten wordt meegenomen als risicobedrag. Dit risico is in deze MPG 2024 bepaald op € 1,1 miljoen.

Specifieke gebeurtenissen
Deze gebeurtenissen hebben betrekking op die aspecten die feitelijk niet begroot zijn. De risico's die vorig jaar op deze plek werden benoemd voornamelijk het stikstofrisico -  zijn nu in de betreffende projecten verwerkt en zijn niet meer als zodanig aan de orde. Hierdoor valt een risicoreservering van € 7,7 miljoen weg zoals die vorig jaar was opgenomen.

Systematiek tussentijdse winstneming
In de BBV is het realisatieprincipe voor winstneming aan de orde. Op basis van het door de raad vastgestelde voorzichtigheidsbeginsel is er een risico vanwege vervroegde winstneming aan de orde. Dit risico is bepaald op € 1,8 miljoen en ligt daarmee € 0,5 miljoen hoger dan vorig jaar.

Totaal overzicht
Bovengenoemde risicobedragen voor totaal € 16,8 miljoen zijn de bruto risico’s voor grondexploitaties die voortkomen uit de risico-analyse. Daarvan heeft € 12,6 miljoen betrekking op bedrijfsterreinen en € 4,2 miljoen op woningbouwterreinen en overig. Tegenover deze bedragen staan ook winstverwachtingen (voordelige contante waarden) en budgetposten onvoorzien welke (gedeeltelijk) als dekking ingezet worden voor het opvangen van de risico’s. Wanneer deze bedragen van de bruto risico’s afgetrokken worden, resteert er een netto risicobedrag van € 9,1 miljoen. Dit is ook zichtbaar in de opgenomen risicobeschrijvingen van grondexploitaties op basis van bruto risicobedrag * kanspercentage. Het gaat dan om de optelsom van risico 'Grondbedrijf bedrijventerreinen' en risico 'Grondbedrijf niet-bedrijventerreinen'.

Het risicobestand bestaat uit een groot aantal risico’s die verschillen in omvang en kans van optreden. Om het risicoprofiel goed te kunnen duiden, is het interessant om in beeld te hebben hoe de verdeling van de risico’s naar omvang / kans eruit ziet. Dit is grafisch onderstaand weergegeven. Elke punt in de grafiek verwijst naar een risico waarop geklikt kan worden om een uitgebreide beschrijving en de bij het risico horende beheersmaatregelen te lezen.

Ten opzichte van de financiële TOP-risico’s in de MPB 2024-2027 is één TOP-risico nieuw en zijn er drie bijgesteld.

Nieuw risico:

2001 Geen dekking voor de huurpenningen van gemeentelijke opvanglocaties ten behoeve van Oekraïners
Voor de opvang van Oekraïners hebben we op verschillende locaties in Apeldoorn (kantoor)panden omgebouwd tot opvanglocaties. De financiering vanuit het Rijk hiervoor is in ieder geval tot maart 2026 gegarandeerd; voor de periode daarna is er momenteel nog geen zekerheid. De huurcontracten lopen echter nog langer door. Daarmee ontstaat het financiële risico dat we geen dekking ontvangen voor de huurpenningen vanaf maart 2026 voor de resterende duur van de huurcontracten.

Gewijzigde risico's:

427 Afwaardering vastgoed en grond
Dit betreft het risico dat de marktwaarde lager is dan de huidige boekwaarde voor dat eigendom dat een bedrijfseconomische functie kent, waarvan de duurzame intentie tot behoud komt te vervallen of de kwalificatie van warme grond komt te vervallen.
Het risicobedrag is licht naar beneden bijgesteld omdat de boekwaarde van de strategische voorraad ten behoeve van toekomstige grondexploitaties in 2023 is afgenomen onder andere vanwege de inbreng in grondexploitatie Ecofactorij 2.

1881 Grondbedrijf bedrijventerreinen
Het risicobedrag is naar beneden bijgesteld. Dit is met name het gevolg van het wegvallen van het stikstofrisico, omdat dit risico inmiddels in de betreffende projecten is verwerkt.

1882 Grondbedrijf niet-bedrijventerreinen
Het risicobedrag is licht naar beneden bijgesteld. Dit is een gevolg van diverse ontwikkelingen van risico’s binnen verschillende grondexploitaties.